Het Nationale Theater speelt met vuur in ‘De wereld volgens John’

’Ik wil de boze, witte man beter begrijpen, wat hem drijft beter verwoorden dan hij het zelf kan.’ Na de Schilderswijk in The Nation nestelt Eric de Vroedt zich met De Wereld volgens John in Duindorp ‘op’ Scheveningen.

Flashback. 30 december 2018. Gabberhouse. Jarennegentigtrainingsjacks. Sneakers. Paul Elstaks Rainbow in the Sky staat ingesteld op ‘repeat’ en wanneer een toeschouwer aan de bouwplaats – die dan al bijkans bijbelse proporties heeft aangenomen – voorbijtrekt wordt de volumeknop van de machtige geluidsinstallatie nog eens extra naar rechts geschroefd. Het is immers feest.

‘Toen ik zo’n drie jaar geleden de Schilderswijk in trok voor The Nation,’ vertelt Eric de Vroedt, ‘ontmoette ik gefronste wenkbrauwen. Het vooroordeel was dat zo ongeveer iedereen daar moslimradicaal is. Maar we hebben gezien dat het heel anders in elkaar steekt. Net zo wil ik het beeld dat van Duindorp, gevormd door incidenten maar vooral ook door berichtgeving van de media, doorbreken. Want misschien klopt die niet, misschien zelfs helemaal niet.’

Duindorp ligt onder vuur, smeult nog altijd na van de laatste viering van oudennieuw. Maar dat is al decennialang het geval. Tussen 1990 en 2005 haalde de woonwijk, na de Tweede Wereldoorlog een interneringskamp voor gestrafte ex-NSB’ ers, regelmatig negatief het nieuws. Het kustdorp, bekend om zijn bloedbanden met de harde handen van de zeevisserij – staat ook bekend om zijn afkeer van mensen buiten de eigen kring. Dat beeld rijst althans uit de media op. En volgens Haagse notabelen was en is de woonwijk een gesloten broeinest vol ‘losers’ en ‘uitschot’, een gebiedsdeel waar boze witte mannen en vrouwen schreeuwen om het hardst. De woonwijk is in de media bekend van een behoorlijk ontwikkeld gevoel voor zelfbeschikking onder zijn bewoners. Recentelijk waren er incidenten rond een Marokkaanse bruiloftsstoet die er feestelijk, maar oorverdovend toeterend door de wijk trok – met opstootjes tot gevolg. Kortgeleden werden de ruiten vernield van de woning en de auto van een wijkbewoonster van Surinaamse origine. ‘Het is totaal idioot en onacceptabel dat mensen met een bijl het huis en de auto van anderen vernielen. Dit moet stoppen,’ liet burgemeester Krikke optekenen.

Toen moesten de vreugdevolle vuren van de jaarwisseling 2018-2019 dus nog tot wasdom komen. En vreugde én vuur, dat gaat maar lastig samen. In een grotesk pandemonium brak die avond een ‘armageddons’ vuurwerkfestival los – nu niet in de broeierige zomer maar hartje winter. In de gemeenteraad en de media werd daarna het nakende einde der tijden en meer nog de burgemeester veroordeeld – maar onder Duindorpers bleef het lang muisstil.

Eric de Vroedt is naar Duindorp getogen. En ook daar kreeg hij, net als in de Schilderswijk, in eerste instantie de zenuwen. ‘Daar, én hier bij Het Nationale Theater liep ik, net als toen tegen scepsis op. Maar ik heb er aardige mensen ontmoet.’ Zijn zoektocht viel opeens samen met de dansende vonkenregen van de laatste oudennieuw. De Vroedt: ‘Het zijn inspirerende bouwwerken en wat daar allemaal omheen gebeurt is werkelijk ongelooflijk. Ik heb een aantal van die bouwers ontmoet, en ze hebben me hún verhalen verteld: over wat hun drijft, wat hun passie is en waarvoor ze liefde opvatten.’

‘Het Haagse debat wordt erg eenzijdig gevoerd,’meent De Vroedt. ‘Er is veel kritiek op de vreugdevuren en op Duindorp, maar alles wordt op één hoop gegooid. Die bouwjongens komen te weinig aan bod. Ik hoop ze een stem te geven met deze voorstelling. Dat het allemaal precair is en gevoelig ligt, dat is precies de reden dat we er een voorstelling over maken. We willen discussies uit het hart van de stad - samen met de bewoners - op het toneel voeren.’

Flashback. Twee nieuwsberichten houden ons land in een ijzeren greep: een jongeman die zich heeft opgesloten in het gorillaverblijf van de Rotterdamse dierentuin Blijdorp. En: in de Haagse wijk Duindorp is een illegaal gebouwd vreugdevuur omgevallen, met een dodelijk slachtoffer tot gevolg.

‘De Wereld volgens John komt voort uit The Nation. Die zesdelige serie was gebaseerd op verhalen van mensen uit de Schilderswijk, een verhaal vanuit het hart van de multiculturele samenleving. Het was een Netflix-achtige serie op toneel, maar dan verpakt in een thrillerachtig verhaal rond een verdwenen jongetje. In het tweede deel trad het personage John Landschot naar voren, een typisch Haagse populist, iemand die ik een boze witte man noem. Achteraf realiseerde ik me dat zijn verhaal te weinig aan bod is gekomen. Ik heb hem daarom een eigen show te geven. Net zoals uit Breaking Bad van Netflix de spin-off Better Call Saul voortkwam, zo krijgt de figuur John Landschot de gelegenheid om zíjn verhaal te vertellen.’

‘In De Wereld volgens John, vertelt De Vroedt, heeft een man, Jan K., zichzelf moedwillig opgesloten in het apenverblijf van Bokito in Blijdorp. Dat is het beginpunt: terug naar een dierlijke oorsprong. Het gegeven grijpt terug op The Hairy Ape Show van toneelschrijver Eugene O’Neil uit 1922. Aanvankelijk wilde ik dát stuk doen, met een ‘ape’ die op zoek gaat naar verbondenheid in een wereld die door rijken wordt beheerst. Totdat ik het stuk kon verbinden aan gebeurtenissen in Duindorp.’ De voorstelling doet via het radiostation van John Landschot verslag van de situatie waarin Jan K. terecht is gekomen, horen we wat de vuurstapelbouwer is overkomen, hoe hem voortdurend het leven zuur is gemaakt en waarom hij uiteindelijk bij Bokito is gaan zitten. ‘Beetje bij beetje wordt de reden onthuld waarom Jan K. zijn krachten wil meten met een aap en waarom midden in de zomer een illegaal vreugdevuur moet worden gebouwd.

Duindorp
Duindorp werd tussen 1915 en 1930 gebouwd maar zijn geschiedenis voert terug tot de 14de eeuw. Het viel geregeld ten prooi aan verkrotting van de dorpskern met als gevolg gezondheidsproblemen bij de bewoners van de armetierige woninkjes in de talloze hofjes en steegjes. Van 2000-2010 heeft stadsvernieuwing plaatsgevonden. Met zo’n 6000 inwoners is de Haagse woonwijk relatief klein. Een dorpscultuur met families die er al generaties lang wonen domineren het beeld. In veel gezinnen wordt armoede van generatie op generatie overgegeven. Maar achter de voordeuren leven al jarenlang problemen, van laaggeletterdheid en verslavings- en schuldenproblematiek tot huiselijk geweld. Toch scoort de wijk goed onder bewoners als het gaat om woonomgeving en leefbaarheid.

‘Joi’
Om te bepalen of iemand daadwerkelijk uit Duindorps hardhout gesneden is, moet je ter begroeting, naar het schijnt, elkaar eerst in de voertaal uitmaken voor rotte vis en dan veelvuldig tering, kanker, tyfus en ‘joi’ uitroepen, als ware het herkenningstekens op een soldatenhelm.

Bokito
Bokito (Berlijn, 14 maart 1996) is een zilverruggorilla die sinds 2005 in gevangenschap verblijft in de Rotterdamse diergaarde Blijdorp. Bokito kwam in 2007 in het nieuws toen hij uit zijn verblijf ontsnapte. Hij sleurde daarbij een bezoekster mee, die ernstig gewond raakte. De vrouw bezocht hem voor het incident vier dagen per week en maakte daarbij veelvuldig oogcontact, ze dacht dat ze een speciale relatie met de aap had. In de media werd een term voor de daarna genomen beveiligingsmaatregelen geïntroduceerd: ‘Bokitoproof’, woord van het jaar 2007.

Cultureel erfgoed
Op Scheveningen zijn er elke jaarwisseling twee vreugdevuren, een op het Noorderstrand, ten noorden van de haven, en een op het Zuiderstrand. Sinds jaar en dag woedt er een strijd over wie van de twee, Duindorpers of Scheveningers, met oudennieuw de hoogst brandstapel weet op te richten. Het vreugdevuur op het Noorderstrand staat sinds 2014 op de zogeheten Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland.