Komische opera Bruid Te Koop! in onverbloemd Nederlands

De plek waar het verhaal zich afspeelt kan overal zijn, maar dankzij de Nederlandse vertaling voelt de komische opera Bruid Te Koop! zo eigen als het maar kan. Regisseur John Yost zet de personages volledig in de actiestand. “Slachtoffergedrag is heel vervelend om naar te kijken.”

Ze hebben het geprobeerd. Op alle mogelijke manieren. Maar dit verhaal over liefde, moedwil en misverstand - met het platteland van Bohemen als oorspronkelijk decor - liet zich niet naar het Nederland van nu brengen. Regisseur John Yost: “Neem alleen al zo’n koppelaar, dat gelooft toch niemand?” Het bleef wringen, totdat Yost en vertaler Anne Lichthart besloten het realisme los te laten. Yost: “Het is een modern sprookje voor volwassenen geworden, dat zich afspeelt  in een dorp, ergens in een parallel universum.”

Op een kantelpunt in de tijd ook, al wordt die verder evenmin nader aangeduid. “Een overgangsperiode waarin tradities plaatsmaken voor het moderne”, licht John Yost toe. En zo’n fase is in feite van alle tijden, wil hij maar zeggen. Het kakelbonte décor laat er geen enkel misverstand over bestaan dat we ons in een sprookjeswereld bevinden. Een inspiratiebron vormden steden als Praag en Tirana (Albanië), die na de val van het communistische bewind werden ondergedompeld in allerlei (pastel)tinten verf. 

Hindernissen
Tegen die kleurrijke achtergrond zijn we getuige van het huwelijk met hindernissen waar Bruid Te Koop! om draait. Met bruid Marshenka, haar beoogde echtgenoot Vasek en haar geliefde Jenik in het middelpunt van het gekonkel. De vaders van Marshenka en Vasek hebben een huwelijk bedisseld, wat door bemiddelaar Kezal in een contract is vastgelegd. Omdat zijn oudste broer spoorloos is verdwenen is Vasek de aangewezen huwelijkskandidaat. Maar Marshenka is verliefd op Jenik.          

De huwelijksmakelaar is dus gebleven, maar wordt in het tijdsgewricht waarin hij nu moet opereren  een  anachronisme. “Hij krijgt een laatste kans om met een in feite achterhaald contract nog wat geld te verdienen om zo de stap naar de nieuwe tijd te kunnen zetten”, karakteriseert John Yost. Kezal is  zich bewust van zijn vergane glorie, wat hem ook iets onzekers geeft. Yost: “Hij is niet meer zo vol van zichzelf en zijn succes is niet vanzelfsprekend.” 

Temperament
Ook Marshenka heeft niets van het deerntje uit het oorspronkelijke libretto. “Ze is een moderne vrouw, verwend en egoïstisch”, zegt de regisseur. “Ze heeft lak aan het contract en aan het feit dat het haar ouders geld kost als het huwelijk niet doorgaat.” Slachtoffergedrag  (“Heel vervelend om naar te kijken”) heeft plaatsgemaakt voor temperament. “Marshenka is vanaf het eerste momen vol furie.”

Geen wonder, want in plaats van een gezapige kermis op het Boheemse platteland creëert Yost voor de openingsscène een setting die rokjesdag en Koningsdag ineen is. Overal zijn festiviteiten, iedereen is op straat en behalve het voorjaar hangt er ook seks in de lucht. John Yost: “Marshenka is verliefd op Jenik, maar alle andere meisjes zijn dat ook. Dat maakt haar jaloers.”      

Ze troont hem mee naar binnen, weg van alle verleidingen. “Ze krijgt van ons de kans om alles in het moment te spelen. Dat maakt veel nieuwsgieriger naar wat er gaat gebeuren.” In wezen staat alles en iedereen in het stuk nu veel meer in de actiestand, zoals Yost schetst. “Alle passiviteit is eruit.” 

Liefde en avontuur
Zelfs Vasek is nu in staat om het heft in eigen hand te nemen. Yost: “Hij was de stotterende schlemiel om wie vroeger werd gelachen. Nu zou dat hooguit medelijden en ongemak oproepen. Ik laat zien dat er onder zijn onzekerheid een man schuilgaat die in wezen niet veel anders is dan Jenik. We moeten ook van Vasek kunnen houden.” Aan Jenik hoefde niet veel te worden gesleuteld. “Hij is de hunk. Die leeft voor liefde en avontuur en nu zijn kans schoon ziet om er ook nog geld bij te pakken.” Want egoïsme en hebzucht zijn in Bruid Te Koop! net zo groot als in de hedendaagse samenleving. Yost, schertsend:  “Het enige dat ontbreekt is de smartphone.”

Van de muziek van de Tsjechische componist Bedřich Smetana is de ouverture het meest bekend.  Yost joeg muzikaal leider Ed Spanjaard nog even op stang met de suggestie er het mes in te zetten. “Hij bleef rustig, ha ha, en legde haarfijn uit waarom dat niet kan. Die prachtige muziek wordt dus gewoon uitgespeeld. Maar er gebeurt ondertussen wel wat op het toneel.” Het punt met de partituur is volgens de regisseur ook dat de muziek vrijwel altijd een lyrisch karakter heeft. “We proberen daar met de tekst af en toe tegenin te gaan, om er meer spanning  in te brengen.”

Sadistische trekjes
De taal van Anne Lichthart leent zich ervoor. “Jong en fris, op het brutale af”, aldus Yost. Onverbloemd bovendien, zeker waar seks het gespreksonderwerp is. Ook op andere momenten gaat het er niet altijd even fijnzinnig aan toe. Neem de eerste aria van Marshenka, waarin ze schildert hoe ze Jenik voor ontrouw zal straffen. Yost: “Marshenka doet er met satanisch genoegen steeds een schepje bovenop, en dat dan allemaal met een glimlach alsof ze Mona Lisa zelf is.” Jenik heeft net zo goed sadistische trekjes. “Hij geniet er ook een beetje van dat hij haar laat lijden.” 

Gepiepeld
En Vasek? Die wordt aan alle kanten gepiepeld, zonder dat hij het doorheeft. Hij lijkt als enige achter de feiten aan te lopen, “maar uiteindelijk doet hij iedereen versteld staan.“ Het zorgt voor een verrassende finale, belooft Yost. Het happy end uit het origineel verdient in zijn ogen sowieso een dik vraagteken.  Ze leefden nog lang en gelukkig – “hoe zou daar met de karakters van Marshenka en Jenik wérkelijk sprake van kunnen zijn?”

Door Ingrid Bosman